Юридик шахслар ва якка тартибдаги тадбиркорларни давлат рўйхатидан ўтказиш улар фаолиятини амалга оширишидаги бошланғич босқичи ҳисобланади. Юридик шахслар ва якка тартибдаги тадбиркорларни давлат рўйхатидан ўтказиш, рухсат берувчи ҳужжатларни расмийлаштириш ўта жиддий аҳамиятга эга жараён бўлиб, бунда рўйхатга олувчи органларнинг ҳамжиҳатлиги ва ўз ишини сифатли бажариши муҳим саналади.

Мамлакатимиз қонун ҳужжатларида тадбиркорлик фаолиятини ташкил этиш ва ривожлантиришнинг қулай шароитларини таъминлашга қаратилган қоидалар мустаҳкамланган. Юридик шахслар ва якка тартибдаги тадбиркорларни давлат рўйхатига олиш ва ҳисобга қўйиш борасида бюрократик тўсиқлар ва ғовларни бартараф этишни камайтириш бўйича чора-тадбирлар қабул қилинди, давлат рўйхатидан ўтказишнинг хабардор қилиш тартиби ва “бир дарча” тамойили асосида тегишли рухсат берувчи ҳужжатларни расмийлаштириш тартиби амалга киритилди.

Жумладан, Вазирлар Маҳкамасининг 2001 йил 22 августдаги 347-сон қарорига асосан корхоналар ва ташкилотларнинг Ягона давлат регистри жойлардаги статистика органлари томонидан тўлдириладиган рўйхатдан ўтказиш карталари асосида Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт вазирлиги томонидан юритилган ва юридик шахс сифатидаги барча тадбиркорлик субъектлари бўйича аризани кўриб чиқиб, рўйхатдан ўтказиш ёки рад этиш тўғрисидаги қарор 7 иш кунидан кечиктирмай қабул қилиниши белгилаб қўйилди.

Президентимизнинг 2006 йил 24 майдаги “Тадбиркорлик субъектларини давлат рўйхатига олиш ва ҳисобга қўйишнинг хабардор қилиш тартибини жорий этиш тўғрисида”ги ПҚ-357-сон Қарори билан тасдиқланган Низомга кўра асосий фаолият тури лицензия талаб қилмайдиган тадбиркорлик субъектларини давлат рўйхатидан ўтказиш тизими йўлга қўйилган. Қарорга асосан тадбиркорлик субъектларини давлат рўйхатидан ўтказиш масаласи ана шундай мурожаат бўлгандан сўнг, 3 иш соатида ҳал этиладиган, тегишли ҳужжатлар расмийлаштирилиб, 2 иш кунида адлия органларидан давлат рўйхатдан ўтказилганлик тўғрисида гувоҳнома берилиши мустаҳкамлаб қўйилди.

Шунингдек, Президентимизнинг 2011 йил 28 мартдаги ПҚ–1513-сон ва 2011 йил 12 майдаги ПҚ–1529-сон Қарорлари асосида юқоридаги Низомга ўзгартириш ва қўшимчалар киритилиб, тадбиркорлик субъектлари томонидан рўйхатдан ўтказиш учун топшириладиган ҳужжатлар янада соддалаштирилди ва тўланадиган давлат божи ставкаси энг кам иш ҳақи миқдорининг бир бараварига қисқартирилди.

Юқорида баён этилганидек, юридик шахслар ва якка тартибдаги тадбиркорларни давлат рўйхатига олиш соҳасидаги норматив-ҳуқуқий база бир қанча норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар билан таснифланган. Бу борада хориж тажрибасини ўрганиш ҳам муҳим аҳамиятга эга. Жумладан, дунё мамлакатларида юридик шахслар ва якка тартибдаги тадбиркорларни давлат рўйхатига олиш борасида қизиқарли маълумотлар билан танишиш мумкин.

Жумладан, Россия Федерациясининг “Юридик шахслар ва якка тартибдаги тадбиркорларни давлат рўйхатидан ўтказиш тўғрисида”ги Қонунида юридик шахслар ва якка тартибдаги тадбиркорларни давлат рўйхатига олиш соҳасидаги қоидалар мустаҳкамлаб қўйилган.

Шунингдек, юридик шахслар ва жисмоний шахслар – тадбиркорларнинг ягона давлат реестрини юритиш тартиби Украинанинг “Юридик шахслар ва жисмоний шахс – тадбиркорларни давлат рўйхатидан ўтказиш тўғрисида”ги Қонунида белгиланган.

Германияда эса савдо реестри судлар томонидан Савдо кодексига мувофиқ юритилади. Исталган шахслар савдо реестри ва у билан боғлиқ бўлган барча ҳужжатлар билан танишиш ҳуқуқига эга. Франциянинг Савдо кодексига асосан омманинг эътиборига етказиш мақсадида савдо ва ширкатлар реестрига тегишли рўйхатга олиш ёзувлари киритилади. Реестр суд раиси ёки шунга масъул этилган судья, ҳар бир савдо судларининг котиблари ёки савдо ишлари бўйича қарорлар қабул қиладиган катта инстанциядаги судларнинг назорати остида юритилади.

Таъкидлаш жоизки, Россия Федерациясининг “Юридик шахслар ва якка тартибдаги тадбиркорларни давлат рўйхатидан ўтказиш тўғрисида”ги Қонунида юридик шахсларнинг ягона давлат реестрида юридик шахсларнинг филиаллари ва ваколатхоналари тўғрисидаги маълумотлар мавжуд бўлиши кўрсатилган. Украинанинг “Юридик шахслар ва жисмоний шахслар тадбиркорларни давлат рўйхатидан ўтказиш тўғрисида”ги Қонунида ягона давлат реестрида филиал ва ваколатхонанинг идентификация коди киритилиши мустаҳкамлаб қўйилган.

Озарбайжон Республикасининг “Юридик шахсларни давлат рўйхатидан ўтказиш ва реестр тўғрисида” Қонунида Озарбайжон Республикаси ҳудудида рўйхатдан ўтказилган юридик шахсларнинг филиал ва ваколатхоналари, шунингдек, Озарбайжон Республикасининг ташқарисида ташкил қилинган юридик шахслар Озарбайжон Республикасининг давлат реестрига киритилган ва рўйхатдан ўтказилган юридик шахслар давлат реестрига киритилгандан кейин фаолият юритиши мумкинлиги белгиланган.

Учқун Ҳакимов,

Адлия вазирлигининг масъул ходими