Мустақиллигимизнинг илк кунлариданоқ хусусий мулк давлат ҳимоясига олинди. Конституциямизда ҳар бир шахс мулкдор бўлишга ҳақли экани, бозор муносабатларини ривожлантиришга қаратилган Ўзбекистон иқтисодиётининг негизини хилма-хил шакллардаги мулк ташкил этиши, истеъмолчилар ҳуқуқларининг устунлиги, иқтисодий фаолият, тадбиркорлик ва меҳнат қилиш эркинлиги, барча мулк шаклларининг тенглиги кафолатланди.

Бозор ислоҳотларини янада чуқурлаштириш ва иқтисодиётни либераллаштиришнинг ғоят муҳим вазифаларидан бири сифатида тадбиркорларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилишни кучайтириш, бюрократик ғовларни тугатиш, рўйхатга олиш ва рухсат бериш тартиб-таомилларини қисқартириш ҳамда соддалаштиришга йўналтирилган қонун ҳужжатларини такомиллаштириш эвазига мамлакатда ишбилармонлик муҳитини тубдан яхшилаш, соҳа фаолиятини жадал ривожлантириш учун янада қулай шарт-шароитларни яратишга замин яратади.

Эътироф этиш жоизки, мамлакатимизда тадбиркорлик субъектларини давлат рўйхатига олиш ва ҳисобга қўйишда имтиёз ва енгилликлар бериш бўйича ҳам кенг кўламли ишлар амалга оширилмоқда. Хусусан, Ўзбекистон Президентининг 2011 йил 28 мартдаги “Тадбиркорлик субъектларини давлат рўйхатига олиш ва ҳисобга қўйишнинг хабардор қилиш тартиби тўғрисидаги низомга ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги қарорига мувофиқ давлатимиз раҳбарининг 2006 йил 24 майдаги қарори билан тасдиқланган низомга рўйхатдан ўтиш тартибларини янада соддалаштиришга қаратилган ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.

Жумладан, хорижий инвестиция иштирокидаги корхоналарни давлат рўйхатидан ўтказиш жараёнида рўйхатдан ўтказувчи орган томонидан талаб этиладиган хорижий муассис тўғрисида юридик шахс рўйхатдан ўтказилган жойдаги ёки мазкур юридик шахснинг фаолиятини тасдиқловчи бошқа ҳужжат савдо реестридан олинган кўчирмага қўйиладиган 7 та талаб камайтирилиб, эндиликда 3 та талаб, яъни хорижий муассис тўғрисидаги савдо реестридан кўчирмада ёки мазкур хорижий юридик шахснинг фаолиятини тасдиқловчи бошқа ҳужжатда хорижий юридик шахснинг номи, унинг жойлашган манзили, хорижий юридик шахс номидан имзо қўйиш ҳуқуқига эга бўлган шахс ҳақидаги маълумотлар кўрсатилиши кераклиги белгиланди.

Мазкур низомнинг 33-бандига тадбиркорлик субъектлари — юридик шахсларнинг таъсис ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритилган тақдирда тадбиркорлик субъектининг ваколатли бошқарув органи томонидан тегишли қарор қабул қилинган пайтдан бошлаб 7 кун мобайнида уларни рўйхатдан ўтказган органга ўзлари келиб ёки почта орқали ҳужжатларни тақдим этиши шартлиги тўғрисидаги нормадаги 7 кунлик муддат 1 ойга узайтирилгани тадбиркорлик субъектларини рўйхатдан ўтказиш тизимини янада соддалаштиришга қаратилган навбатдаги қадам бўлди.

Шунингдек, ушбу низом 38¹-банд билан тўлдирилиб, унга биноан давлат рўйхатидан ўтганлик тўғрисидаги йўқолган ёки яроқсиз ҳолга келган гувоҳнома ўрнига тадбиркорлик субъектининг аризасига кўра, унинг дубликати берилиши мумкинлиги белгилаб қўйилди.

Шу билан бирга, йўқолган ёки яроқсиз ҳолга келган давлат рўйхатидан ўтказилганлик тўғрисидаги гувоҳнома ўрнига дубликат беришда энг кам ойлик иш ҳақи миқдорининг бир баравари миқдорида тўлов ундирилиши белгиланди.

“Масъулияти чекланган ҳамда қўшимча масъулиятли жамиятлар тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонунининг 14-моддасига мувофиқ жамият устав фондининг (устав капиталининг) миқдори жамиятни давлат рўйхатидан ўтказиш учун ҳужжатларни тақдим этиш санасидаги ҳолатга кўра қонун ҳужжатларида белгиланган энг кам ойлик иш ҳақининг 50 бараваридан кам бўлмаслиги белгиланган эди.

Эндиликда, Ўзбекистон Президентининг 2011 йил 12 майдаги “Тадбиркорлик субъектларини рўйхатга олиш ва ташкил этиш тартибини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарорига асосан 2011 йил 1 июндан бошлаб янги ташкил этиладиган масъулияти чекланган ва қўшимча масъулиятли жамиятлар учун устав жамғармасининг энг кам миқдори жамиятни давлат рўйхатидан ўтказиш учун ҳужжатларни тақдим этиш санасидаги ҳолатга кўра қонун ҳужжатларида белгиланган энг кам ойлик иш ҳақининг қирқ бараваридан кам бўлмаслиги белгиланди.

Шунингдек, мазкур қарор билан хорижий инвестицияли корхоналар ва чет эл сармояси иштирокидаги бошқа корхоналардан ташқари барча тадбиркорлик субъектларини давлат рўйхатидан ўтказишда таъсис ҳужжатларини нотариал тарзда тасдиқланган ҳолда тақдим этиш ҳақидаги талаб ҳам бекор қилинди.

Маълумки, Ўзбекистон Президентининг 2009 йил 15 майдаги “Тадбиркорлик фаолиятини янада қўллаб-қувватлаш ва ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарори билан тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланувчи юридик ва жисмоний шахсларни давлат рўйхатидан ўтказишда бож ҳақи энг кам иш ҳақи миқдорининг беш баробаридан икки баробари миқдорига пасайтирилган бўлса-да, юқоридаги қарор билан бу миқдор энг кам ойлик иш ҳақининг бир бараварига камайтирилди.

Бундан ташқари, корхонани давлат рўйхатидан ўтказишда ҳар бир таъсисчи томонидан корхона устав фондидаги ўз улушининг 30 фоизини киритилганини тасдиқловчи ҳужжатлар тақдим этилиши белгиланган бўлса-да, Ўзбекистон Президентининг 2012 йил 18 июлдаги “Ишбилармонлик муҳитини янада тубдан яхшилаш ва тадбиркорликка янада кенг эркинлик бериш чора-тадбирлари тўғрисида”ги фармонига асосан ушбу талаб 2012 йил 1 августдан бошлаб бекор қилиниб, фақат кредит ташкилотларини давлат рўйхатидан ўтказишдагина сақланиб қолинди.

Вазирлар Маҳкамасининг 2013 йил 25 ноябрдаги “Тадбиркорлик субъектларини интернет тармоғи орқали давлат рўйхатидан ўтказиш механизмини жорий этиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарорига асосан тадбиркорлик субъектлари нафақат давлат рўйхатидан ўтиш учун, балки рухсат берувчи ҳужжатларни расмийлаштириш учун ҳам интернет тармоғи орқали мурожаат қилиши мумкинлиги белгиланди.

Бунда тадбиркорлик субъектларини давлат рўйхатидан ўтказиш учун белгиланган ҳужжатлар, шу жумладан, бир вақтнинг ўзида рухсат берувчи ҳужжатлар расмийлаштирилган ҳолда интернет орқали бир нусхада тақдим этилади ва ариза берувчининг электрон рақамли имзоси билан имзоланади. Қоғозда расмийлаштирилган ва (ёки) берилган сканер қилинган ҳужжатларни тақдим этишга йўл қўйилади.

Тадбиркорлик субъектларига электрон шаклда берилган ҳужжатлар рўйхатдан ўтказувчи орган, фойдаланиш ташкилотлари, “Ергеодезкадастр” давлат қўмитасининг тегишли ҳудудий хизмати, туман (шаҳар) ҳокимлиги ваколатли шахсининг тегишли электрон рақамли имзоси билан имзоланади. Бунда ариза берувчи, шунингдек, ўз сўрови бўйича шахсан келиб ёки почта алоқаси орқали қоғозларда расмийлаштирилган тегишли ҳужжатларни олиш ҳуқуқига ҳам эга.

Шуни алоҳида қайд этиш жоизки, Қорақалпоғистон Республикаси ва Хоразм вилояти ҳудудида хусусий тадбиркорликни, кичик бизнесни, шунингдек, хорижий инвестициялар иштирокидаги корхоналарни ташкил этиш ҳамда уларни жадал ривожлантириш учун қулай шарт-шароитларни яратиш мақсадида Ўзбекистон Президентининг 2002 йил 11 июндаги “Қорақалпоғистон Республикаси ва Хоразм вилоятида кичик корхоналарни ривожлантиришни рағбатлантириш борасидаги қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги Фармони қабул қилинди.

Мазкур фармонга асосан 2002 йилнинг 1 июлидан бошлаб Қорақалпоғистон ва Хоразм вилояти ҳудудида янги барпо этиладиган хорижий инвестициялар иштирокидаги корхоналар учун устав жамғармасининг миқдори камида 75 минг АҚШ долларига тенг бўлган ҳамда белгиланган бошқа шартларга жавоб берадиган корхоналар адлия органларида белгиланган тартибда давлат рўйхатига олиниши лозимлиги белгиланди.

Шу билан бирга, тадбиркорлик субъектларини тугатиш борасида ҳам бирмунча енгилликлар берилдики, тадбиркорлик субъектларини ихтиёрий тугатиш ва уларнинг фаолиятини тўхтатиш тартибини такомиллаштиришга эришилди. Хусусан, Ўзбекистон Президентининг 2007 йил 27 апрелдаги “Тадбиркорлик субъектларини ихтиёрий тугатиш ва уларнинг фаолиятини тўхтатиш тартибини такомиллаштириш тўғрисида”ги қарорига кўра 2007 йил 1 июлдан бошлаб тадбиркорлик субъектларини ихтиёрий тугатиш (фаолиятини тўхтатиш)нинг соддалаштирилган тартиби жорий этилди.

Масалан, ушбу қарор билан рўйхатдан ўтказган орган тадбиркорлик субъектини — юридик шахсни ихтиёрий тугатиш тўғрисида қабул қилинган қарор ҳақида хабардор қилинган кундан бошлаб корхонанинг молия-хўжалик фаолияти тўхтатилади, шу муносабат билан ер, ягона ер, мулк солиқлари, сув ресурсларидан фойдаланганлик солиғи, шунингдек, барча турдаги солиқлар ва бошқа мажбурий тўловлар бўйича пеняларни ҳисоблаб ёзиш тўхтатилади. Муассислар (қатнашчилар)нинг ихтиёрий тугатилаётган тадбиркорлик субъекти — юридик шахснинг мажбуриятларини бажаришга йўналтирилаётган маблағларидан солиқ олинмайди.

Шунингдек, ихтиёрий тугатиш, шунингдек, тадбиркорлик субъекти — юридик шахс фаолиятини ихтиёрий тўхтатиш ва фаолиятини тиклаш тартиботи қонун ҳужжатларида белгиланган муддатларда тугалланмаган тақдирда, ушбу қарорда белгиланган солиқ имтиёзлари қўлланилмаслиги белгилаб қўйилди.

Илҳомжон Абдусатторов, Адлия вазирлиги масъул ходими