Муҳтарам Президентимиз И.Каримов ўзларининг “Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси” номли маърузаларида таъкидлаганларидек: “Фуқаролик институтлари, нодавлат нотижорат ташкилотлари ҳозирги кунда демократик қадриятлар, инсон ҳуқуқ ва эркинликлари хамда қонуний манфаатларини ҳимоя қилишнинг муҳим омилига айланмоқда, фуқароларнинг ўз салоҳиятларини рўёбга чиқариши, уларнинг ижтимоий, социал-иқтисодий фаоллиги ва ҳуқуқий маданиятини ошириш учун шароит яратмоқда, жамиятда манфаатлар мувозанатини таьминлашга кўмаклашмоқда”.
Республикамизда мустақилликка эришилгандан сўнг ННТлар фаолиятининг принциплари конституциявий даражада мустаҳкамлаб қўйилиб, аҳолининг турли қатламлари манфаатларини акс эттирувчи, уларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қила оладиган ҳамда давлат институтлари билан ўзаро манфаатли алоқаларга кириша оладиган ННТларнинг кенг ривожланиши учун ҳуқуқий ва ташкилий асослар яратилган бўлсада, мазкур концепциянинг эълон қилиниши ҳамда ундаги вазифаларнинг ҳаётга тадбиқ этилиши бевосита фуқаролик жамиятини, хусусан нодавлат нотижорат ташкилотлари фаолиятининг ҳуқуқий пойдеворларини янада мустаҳкамлаш ва ривожлантиришда янги босқични бошлаб берди.
Хусусан, 2013 йил 12 декабрь куни Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Фуқаролик жамияти институтларини ривожлантиришга кўмаклашиш борасидаги қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПҚ-2085-сонли қарори, мазкур қарорни амалга ошириш мақсадида Вазирлар Маҳкамасининг 2014 йил 10 мартдаги 57-сон қарори қабул қилиниб, Нодавлат нотижорат ташкилотларини давлат рўйхатидан ўтказиш тартиби тўғрисидаги, Нодавлат нотижорат ташкилотларининг рамзларини давлат рўйхатидан ўтказиш тартиби тўғрисидаги ҳамда Нодавлат нотижорат ташкилотларининг чет эл фуқаролари бўлган ходимларини, шунингдек уларнинг қарамоғидаги оила аъзоларини аккредитациядан ўтказиш тартиби тўғрисидаги низомлар тасдиқланди.
Мазкур қонун ҳужжатлари фуқаролик жамияти институларининг ижтимоий фаоллигини ривожлантиришда, ННТлар фаолиятининг ҳуқуқий асосларини яратишда, шунингдек “учинчи секторнинг” давлат томонидан қўллаб қувватлашнинг ташкилий-ҳуқуқий асосларини яратишда ҳал қилувчи омил бўлиб ҳизмат қилди.
Шунингдек, таъкидлаб ўтиш жоизки, қабул қилинган қонун ҳужжатлари ННТ тизимини кенг ривожлантириш, уларни ташкил этиш ҳамда фаолиятини йўлга қўйиш билан боғлиқ ташкилий-ҳуқуқий механизмлар ҳамда тартиб-таомилларни такомиллаштириш ва соддалаштиришга қаратилган қулай шарт-шароит, имтиёз ва имкониятлар шаклланиши учун муҳим замин яратди.
Жумладан, 2014 йилнинг 1 январидан ННТни давлат рўйхатидан ўтказиш учун ундириладиган давлат божи миқдори 5 баравар, уларнинг рамзларини давлат рўйхатидан ўтказиш учун ундириладиган йиғимлар миқдори 2,5 баравар камайтирилди. ННТнинг алоҳида бўлинмалари (ваколатхоналари ва филиаллари)ни, шу жумладан юридик шахс ҳуқуқига эга бўлганларини давлат рўйхатидан ўтказиш ва ҳисобга олиш учун давлат божи ундирилмаслиги, ногиронлар, фахрийлар, хотин-қизлар ва болалар жамоат бирлашмаларини давлат рўйхатидан ўтказиш учун ўрнатилган давлат божи миқдорининг 50 фоизи миқдорида ундирилиши белгиланди.
Шунингдек, ННТлар фаолияти ва молиявий ҳолатининг ўзига хос жиҳатларидан келиб чиқиб, Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 53-моддасида белгиланган юридик шахслар олти ой мобайнида банк ҳисобварақлари бўйича пул операцияларини ўтказиш билан боғлиқ молия-хўжалик фаолиятини амалга оширмаган тақдирда уларни тугатиш учун асос бўлишини назарда тутувчи қоида ННТларга жорий этилмаслиги мустаҳкамлаб қўйилди.
Бундан ташқари, ННТларни рўйхатдан ўтказиш тартиби, рўйхатдан ўтказиш учун тақдим қилинадиган ҳужжатлар учун белгиланган талаблар ҳам соддалаштирилди.
Буларнинг фуқаролик жамияти институтлари, хусусан жамиятда ННТлар фаолиятининг ривожланишини амалий тасдиғи сифатида биринчи навбатда уларнинг сонининг ошганида кўриш мумкин. Республикамизда 2010 йилда 5100 га яқин нодавлат нотижорат ташкилотлар мавжуд бўлган бўлса, уларнинг сони охирги беш йил ичида, яъни бугунги кунга келиб 8200 дан ошди.
Бундан ташқари, 2015 йил 1 январь кунидан бошлаб кучга кирган “Ижтимоий шериклик тўғрисида”ги Қонунинг қабул қилиниши ҳам фуқаролик жамияти институтларинининг салоҳиятининг ошишида алоҳида аҳамиятга эга бўлиб, ушбу Қонун давлат хокимияти органлари ва ННТларининг ижтимоий аҳамиятга эга бўлган долзарб муаммоларни ечишдаги ўзаро муносабатинининг ташкилий-ҳуқуқий механизмларини ривожлантириш, ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришга йўналтирилган дастурларни амалга ошириш, аҳолининг турли қатламларининг ҳуқуқлари, эркинликлари ва манфаатларини ҳимоя қилишга қаратилгандир.
Хулоса қилиб шуни айтиш мумкинки, Адлия вазирлиги томонидан бугунги кунда мазкур йўналишни янада ривожлантириш соҳасида манфаатдор вазирлик, идоралар ва фуқаролик жамияти институтлари билан ҳамкорликда бир қатор ишлар амалга оширилаётган бўлиб, бу борада олиб борилаётган ислоҳотлар ҳали давом этмоқда ҳамда ислоҳотларнинг янгидан янги босқичларга кўтарилиши назарда тутилган. Бундай ислоҳотлар ННТларнинг кенг фаолият олиб боришларига, турли ҳил ижтимоий масалаларни ҳал этишда фаол иштирок этишига ва пировардида жамият ва давлатни юксалишига замин яратади.
Х.Кличев, Адлия вазирлиги масъул ходими
