Давлат ва хусусий бизнеснинг ўзаро ҳамкорлиги ҳар бир давлатнинг диққат-эътиборидаги масалалардан биридир. Кейинги йилларда бутун дунёда электр энергетикаси, транспорт, соғлиқни сақлаш ва таълим соҳаларида ҳукумат ва бизнес ҳамкорлигининг кучайиши кузатилмоқда. Зеро, стратегик аҳамиятга эга бўлган ушбу соҳаларни тўлиқ хусусийлаштиришнинг имкони йўқ.

Давлат ва хусусий бизнес ҳамкорлиги деганда давлат ва тадбиркорлик субъект­ларининг ушбу манбаларни бирлаштириш ва таваккалчиликни тақсимлаш асосида маълум муддатга расмийлаштирилган, ижтимоий аҳамиятга эга масалаларни ҳал қи­лиш мақсадида фойда олишга қаратилган ҳамкорли­ги тушунилади. Давлат ва ху­сусий секторнинг ўзаро му­носабати мамлакатдаги иж­тимоий-иқтисодий барқарорликни таъминлашда хусусий бизнеснинг манфаатдорлигини оширади, шунингдек, тадбиркорлик субъектларининг кўплаб муаммоларини ҳал этишга ёрдам беради.

Ҳозир республикамизда давлат ва хусусий бизнес ҳамкорлигининг айрим жиҳатларини тартибга солувчи 45 та норматив-ҳуқуқий ҳужжат амалда бўлиб, уларнинг 15 таси қонун, 9 таси Ўзбекистон Президентининг қарори, 17 таси Вазирлар Маҳкамасининг қарори ҳамда 4 таси идоравий ҳужжатдир.

«Концессиялар тўғрисида»ги Қонунга биноан концессия чет эллик инвесторга хўжалик фаолиятининг муайян тури билан шуғулла­ниш учун давлат номидан бе­риладиган рухсатнома бў­либ, давлат чет эллик инвес­торга эгалик қилиш ҳамда фойдаланиш ҳуқуқи асосида­ мол-мулк, ер ва ер ости участкаларини топширади, бироқ уларни тасарруф этишдан иборат алоҳида ҳуқуқни ўзида сақлаб қолади.

«Давлат тасарруфидан чи­қариш ва хусусийлаштириш тўғрисида»ги Қонунда давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш чоғида­ оммавий мулк объектларини тасарруф этувчи билан янги мулкдор ўртасида ўзаро мажбуриятлар ҳамда давлат тасарруфидан чиқарилаётган ёки хусусийлаштирилаётган объект фаолиятининг шартлари назарда тутилган.

Хусусий секторнинг ижтимоий аҳамиятга эга тадбир­ларда иштирок этиши респуб­ликамизда ушбу соҳага оид муайян ташкилий-ҳуқуқий шарт-шароитлар яратилганидан далолат беради.

Шу билан бирга, давлат ва хусусий сектор ҳамкорли­гини ҳуқуқий тартибга солиш ва ҳуқуқни қўллаш амалиётида муаммо ва камчиликлар мавжуд. Жойлардаги айрим давлат ор­ганлари томонидан тадбиркорлик субъектларининг ҳу­қуқ ва қонуний манфаатларини бузиш ҳолатлари кузатилмоқда. Уларга асоссиз равишда вазифалар юкланмоқда. Масалан, адлия органла­ри томонидан ўтказилган ўр­ганишларда 2011 йили 517 та,­­ 2012 йили 261 та, 2013 йилнинг 9 ойида 98 та шундай ҳолат аниқланган. Бундан ташқари, одатда, жойлар­даги давлат органлари томонидан тадбиркорлик субъ­ектлари­дан­ ижтимоий аҳамиятга эга бўлган тадбирларда иштирок­ этиш талаб қилинади. Бундай ҳолат, яъни тадбиркорларни бирон-бир ҳаракатни содир этишга мажбурлаш уларнинг ишига аралашиш деб баҳоланиши керак.

Давлат ва хусусий бизнес­ ҳамкорлиги ривожига тўсиқ бўлаётган омилларнинг энг асосийси мазкур ҳамкорликнинг доираси ва иштирокчи­лари, шунингдек, асосий­ йўналишлари ва амалга ошириш ме­ханизмларини тартибга солувчи ягона норматив-ҳуқу­қий ҳужжатнинг йўқлигидир.­

Хорижий тажриба шуни кўрсатмоқдаки, бир қатор мам­­лакатларда давлат ва ху­сусий бизнес ҳамкорлигининг ҳуқуқий асослари яратилган. Масалан, Японияда «Хусусий молиявий маблағлар ҳи­собидан ижтимоий объектларни ривожлантиришга кў­маклашиш тўғрисида»ги, Ко­рея Республикасида «Инфра­структурани ривожлантиришда хусусий секторнинг ишти­роки тўғрисида»ги, Поль­ша­да «Давлат ва хусусий бизнес­ ҳамкорлиги тўғрисида»ги қо­нунлар қабул қи­лин­ган. Шун­га ўхшаш норматив-ҳу­қуқий ҳужжатлар АҚШ, Фран­ция, Греция, Латвия, Ук­раина, Бразилия­да ҳам мавжуд.

Ушбу мамлакатларда давлат ва хусусий бизнес ҳамкорлигининг самарали йўлга қўйилгани ижтимоий аҳамиятга эга масалалар ечимини топишда бюджет маблағлари сарф қилинишини камайтириш, давлат мулкини бош­қаришда самарадорликни ошириш ҳамда янги иш ўринларини яратиш имконини бермоқда. Масалан, «Катта саккизлик» мамлакат­ларида биринчи ўринда соғ­лиқни сақлаш (184 та ло­йи­ҳа), иккинчи ўринда таълим (138 та лойиҳа), учинчи ўринда автомобиль йўллари (92 та лойиҳа) соҳаларини ривожлантиришда давлат ва хусусий бизнес субъектлари иштирок этган.

Францияда энергиядан са­марали ва тежамкорлик билан фойдаланиш мақсадида коммунал иссиқлик билан таъ­минлаш, кўчаларни ёритиш ва коммунал хўжаликнинг бошқа соҳаларида давлат ва хусусий бизнес ҳамкорлиги лойиҳалари амалга оширилмоқда. АҚШда автомобиль йўллари қурили­шида давлат ва хусусий биз­нес ҳамкорлиги асосий ўринни эгаллайди. Германияда давлат ва хусусий бизнес ҳамкорлиги минтақавий темирйўл, автомобиль йўллари,­ сув таъминоти, маиший чиқиндиларни қайта ишлаш ҳамда оқова сувларни тозалаш соҳаларида қўлланади. Япония ва Корея Республикасида метрополитен тизи­мининг ярми хусусий акция­дорлик жамиятларининг маблағларига қурилган.

Ривожланаётган ва бозор иқтисодиётига ўтиш давридаги мамлакатларда давлат ва хусусий бизнес ҳамкорлиги автомобиль йўллари, кўприклар, аэропортлар ва сув тозалаш иншоотлари қурилишида кузатилаяпти.

Хулоса сифатида шуни таъкидлаш жоизки, давлат ва хусусий бизнес ҳамкорлигини тартибга солувчи норматив-ҳуқуқий ҳужжатнинг қабул қилиниши тадбиркорлик субъектларининг ташаббускорлигини рағбатлантириш, моддий имкониятларидан самарали фойдаланиш, давлатнинг ижтимоий аҳамиятга эга масалалар ечимини топишига ва иқтисодиётни ривожлантиришига­ кенг имкониятлар яратади.

Музроб АЛИМОВ,

Адлия вазирлигининг Қонунчиликка риоя

этилиши устидан назорат қилиш бош

бошқармаси бош маслаҳатчиси