Ўзбекистонда инвесторлар учун қулай инвестиция муҳити, имтиёз ва преференциялар тизими яратилган. Иқтисодиётимизга жалб қилинаётган хорижий инвестициялар ҳажмининг йилдан-йилга ўсиб бораётгани ҳам бундан далолат беради. Мамлакатимизнинг инвестиция киритиш жиҳатидан жозибадорлиги, аввало, халқаро инвестиция ҳуқуқининг асосий қоидаларини ўзида мужассам этган самарали қонунчилик базаси яратилгани билан боғлиқдир.

Президентимиз Ислом Каримов томонидан илгари сурилган Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепциясида таъкидланганидек, иқтисодиётни ислоҳ қилиш бўйича умумий ҳисобда 400 дан зиёд қонун ҳужжатлари ишлаб чиқилиб, қабул қилинди ва ҳаётга жорий этилди. Уларнинг барчаси иқтисодиётимизни янада либераллаштириш ва модернизация қилишда нафақат мустаҳкам ҳуқуқий асос, балки амалга оширилаётган бозор ислоҳотларининг ортга қайтмаслиги кафолати бўлиб хизмат қилмоқда.

Мамлакатимизда иқтисодиётни либераллаштириш орқали босқичма-босқич амалга оширилаётган бозор ислоҳотларини чуқурлаштириш натижасида ишбилармонлик муҳитини яхшилаш, рақобатни ривожлантириш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни жадал ривожлантиришни рағбатлантириш йўлидан изчил олға силжиш борасида кенг кўламли ишлар амалга оширилмоқда.

Жумладан, Юридик шахслар ва якка тартибдаги тадбиркорларни давлат рўйхатидан ўтказиш улар фаолиятини амалга оширишидаги бошланғич босқичи ҳисобланади. Юридик шахслар ва якка тартибдаги тадбиркорларни давлат рўйхатидан ўтказиш, рухсат берувчи ҳужжатларни расмийлаштириш ўта жиддий аҳамиятга эга жараён бўлиб, бунда рўйхатга олувчи органларнинг ҳамжиҳатлиги ва ўз ишини сифатли бажариши муҳим саналади.

Мамлакатимиз қонун ҳужжатларида тадбиркорлик фаолиятини ташкил этиш ва ривожлантиришнинг қулай шароитларини таъминлашга қаратилган қоидалар мустаҳкамланган. Юридик шахслар ва якка тартибдаги тадбиркорларни давлат рўйхатига олиш ва ҳисобга қўйиш борасида бюрократик тўсиқлар ва ғовларни бартараф этишни камайтириш бўйича чора-тадбирлар қабул қилинди, давлат рўйхатидан ўтказишнинг хабардор қилиш тартиби ва “бир дарча” тамойили асосида тегишли рухсат берувчи ҳужжатларни расмийлаштириш тартиби амалга киритилди.

Тадбиркорлик субъектларини рўйхатга олиш, уларни муҳандислик- коммуникация тармоқларига улаш, экспорт товарларини божхонада расмийлаштириш тартиб-таомиллари сезиларли даражада соддалаштирилди ва арзонлаштирилди.

Жумладан, Вазирлар Маҳкамасининг 2001 йил 22 августдаги 347-сон қарорига асосан тадбиркорлик субъектлари бўйича аризани кўриб чиқиб, рўйхатдан ўтказиш ёки рад этиш тўғрисидаги қарор 7 иш кунидан кечиктирмай қабул қилиниши белгилаб бўлса, амалга оширилайтган ислоҳотлар натижасида президентимизнинг 2006 йил 24 майдаги “Тадбиркорлик субъектларини давлат рўйхатига олиш ва ҳисобга қўйишнинг хабардор қилиш тартибини жорий этиш тўғрисида”ги ПҚ-357-сон Қарори билан тасдиқланган Низомга кўра асосий фаолият тури лицензия талаб қилмайдиган тадбиркорлик субъектларини давлат рўйхатидан ўтказиш масаласи ана шундай мурожаат бўлгандан сўнг, 3 иш соатида ҳал этиладиган, тегишли ҳужжатлар расмийлаштирилиб, 2 иш кунида давлат рўйхатдан ўтказилганлик тўғрисида гувоҳнома берилиши мустаҳкамлаб қўйилди.

Шунингдек, Президентимизнинг 2011 йил 28 мартдаги ПҚ–1513-сон ва 2011 йил 12 майдаги ПҚ–1529-сон Қарорлари асосида юқоридаги Низомга ўзгартириш ва қўшимчалар киритилиб, тадбиркорлик субъектлари томонидан рўйхатдан ўтказиш учун топшириладиган ҳужжатлар янада соддалаштирилди ва тўланадиган давлат божи ставкаси энг кам иш ҳақи миқдорининг бир бараварига қисқартирилди.

Ҳозирги халқаро амалиётда қабул қилинганидек, регламентга солувчи тартиб таомилларни янада соддалаштириш, арзонлаштириш ва қисқартириш, давлат ва назорат қилувчи органлар билан тадбиркорлик субъектлари ўртасидаги ўзаро муносабатларнинг бевосита мулоқотсиз электрон шаклларини ҳамма жойда кенг татбиқ этиш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президентинг 2012 йил 18 июлдаги “Ишбилармонлик муҳитини янада тубдан яхшилаш ва тадбиркорликка янада кенг эркинлик бериш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПФ-4455-сон Фармони қабул қилиниб, унга мувофиқ 2014 йилнинг 1 январидан бошлаб тадбиркорлик субъектларини электрон рақамли имзодан фойдаланган уларни интернет тармоғи орқали давлат рўйхатидан ўтказиш меҳанизми тадбиқ этилди.

Шу билан бирга тадбиркорлик субъектлари фаолиятини давлат томонидан мухофаза қилинишини ривожлантириш мақсадида Президентимизнинг 2014 йил 7 апрелдаги “Ўзбекистон Республикасида инвестиция иқлими ва ишбилармонлик муҳитини янада такомиллаштиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПФ-4609-сон фармонлари орқали хўжалик юритувчи субъектларнинг солиқ, молиявий ҳисоботларни тақдим этмаслик ва уларни кўрсатилган манзилда йўқлиги ҳолатларида уларнинг тижорат банкларидаги ҳисобварақлари бўйича операцияларни тўхтатиб туриш давлат солиқ хизмати органлари томонидан фақат суднинг тегишли қарори асосида амалга оширилиши, солиқларни ва бошқа мажбурий тўловларни ўз вақтида тўлайдиган, шунингдек ишлаб чиқаришнинг барқарор ўсиш суръатларини ва рентабеллигини таъминловчи кичик тадбиркорлик субъектларининг молиявий-хўжалик фаолиятини солиқ текширувидан ўтказишга қўлланилган мораторий 2017 йилнинг 1 январигача бўлган муддатгача узайтирилиши (юридик шахсларни тугатишдаги, қўзғатилган жиноий ишлар доирасидаги, шунингдек бюджет ва марказлаштирилган маблағлар ва ресурсларидан фойдаланиш билан боғлиқ режадан ташқари текширувлар бундан мустасно), Ўзбекистон Республикаси Марказий банки, тижорат банклари кичик тадбиркорлик субъектлари томонидан Ўзбекистон Республикаси Давлат бюджетига уларнинг ҳисобварақларидан солиқларни ва бошқа мажбурий тўловларни тўлашда банклар хизматлари учун тўловлар ундириш амалиётини бекор қилинилиши белгиланди.

Юридик шахслар ва якка тартибдаги тадбиркорларни давлат рўйхатига олиш соҳасида хориж тажрибасини ўрганилганда Россия Федерациясининг “Юридик шахслар ва якка тартибдаги тадбиркорларни давлат рўйхатидан ўтказиш тўғрисида”ги Қонунида юридик шахслар ва якка тартибдаги тадбиркорларни давлат рўйхатига олиш соҳасидаги қоидалар мустаҳкамлаб қўйилган бўлса, Украинанинг “Юридик шахслар ва жисмоний шахс – тадбиркорларни давлат рўйхатидан ўтказиш тўғрисида”ги Қонунида юридик шахслар ва жисмоний шахслар – тадбиркорларнинг ягона давлат реестрини юритиш тартиби белгиланган.

Шунингдек, Германияда эса савдо реестри судлар томонидан Савдо кодексига мувофиқ юритилади. Исталган шахслар савдо реестри ва у билан боғлиқ бўлган барча ҳужжатлар билан танишиш ҳуқуқига эга. Франциянинг Савдо кодексига асосан омманинг эътиборига етказиш мақсадида савдо ва ширкатлар реестрига тегишли рўйхатга олиш ёзувлари киритилади. Реестр суд раиси ёки шунга масъул этилган судья, ҳар бир савдо судларининг котиблари ёки савдо ишлари бўйича қарорлар қабул қиладиган катта инстанциядаги судларнинг назорати остида юритилади.

Россия Федерациясининг “Юридик шахслар ва якка тартибдаги тадбиркорларни давлат рўйхатидан ўтказиш тўғрисида”ги Қонунида юридик шахсларнинг ягона давлат реестрида юридик шахсларнинг филиаллари ва ваколатхоналари тўғрисидаги маълумотлар мавжуд бўлиши кўрсатилган. Украинанинг “Юридик шахслар ва жисмоний шахслар тадбиркорларни давлат рўйхатидан ўтказиш тўғрисида”ги Қонунида ягона давлат реестрида филиал ва ваколатхонанинг идентификация коди киритилиши мустаҳкамлаб қўйилган.

Озарбайжон Республикасининг “Юридик шахсларни давлат рўйхатидан ўтказиш ва реестр тўғрисида” Қонунида Озарбайжон Республикаси ҳудудида рўйхатдан ўтказилган юридик шахсларнинг филиал ва ваколатхоналари, шунингдек, Озарбайжон Республикасининг ташқарисида ташкил қилинган юридик шахслар Озарбайжон Республикасининг давлат реестрига киритилган ва рўйхатдан ўтказилган юридик шахслар давлат реестрига киритилгандан кейин фаолият юритиши мумкинлиги белгиланган.

Мамлакатимизнинг барқарор иқтисодий ўсишини, ишлаб чиқариш ва экспорт салоҳиятини мустаҳкамлаш ва кенгайтиришни, миллий иқтисодиётимизни жахон хўжалиги тизимига итеграцияланашувини таъминлашга, тадбиркорлик субъектлари ҳамда инвесторларга зарур кафолатларни яратиб беришга хизмат қилувчи муҳим лойиҳаларнинг ишлаб чиқилиши ва амалга оширилиши, зарур норматив-ҳуқуқий базанинг яратилиши кутилган натижаларни бермокда.

Кичик бизнес субъектларида улар рўйхатга олинган пайтдан бошлаб уч йил мобайнида солиққа оид режали текширишлар ўтказилишини тақиқловчи тартиб жорий этилди. Давлат томонидан харид қилишнинг янги, янада такомиллаштирилган, очиқ ва ошкора механизми ўрнатилганки, бунда кичик бизнес субъектларига афзаллик берилади. Барча кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларини солиқ ва молиявий ҳисоботларни топширишнинг электрон тизимига босқичма-босқич ўтказиш бошланди.

Ўзбекистон Республикасининг “Чет эл инвестициялари тўғрисида”ги, “Чет эллик инвесторлар ҳуқуқларининг кафолатлари ва уларни ҳимоя қилиш чоралари тўғрисида”ги қонунлари бу борада энг аҳамиятли ҳужжатлар бўлиб, қулай инвестиция муҳитини шакллантириш имконини берди. Бундан ташқари, мамлакатимиз инвестицияларни ўзаро рағбатлантириш ва ҳимоя қилиш тўғрисида элликка яқин икки томонлама шартнома имзолади, ушбу соҳада қатор кўп томонлама халқаро-ҳуқуқий ҳужжатларни ратификация қилди.

Мухтасар қилиб айтганда, тадбиркорлик субъектларининг давлат, ҳуқуқни муҳофаза этувчи ва назорат қилувчи органлар билан ўзаро муносабатларида тадбиркорлар ҳуқуқларининг устуворлиги тамойили қонун даражасида жорий этилиб, мамлакатимизда тадбиркорларни эркин фаолият юритишлари учун ҳуқуқий база яратилган. Ўз навбатида, Адлия органлари асосий эътиборни мазкур қонун ҳужжатлари нормаларининг ижро этилишига, жойларда қулай инвестиция муҳити шакллантирилишига жиддий эътибор қаратмоқда. Зеро, юртимиз иқтисодиётини ривожлантириш, пировардида аҳолининг фаровон турмушини таъминлашда ушбу омиллар долзарб аҳамият касб этади.

Шоҳжаҳон Эргашев, Бухоро вилоят адлия бошқармаси маъсул ҳодими